๐ ๊ณ๋๊ฒฝ์ ํ ๊ฐ์ธ ๊ณต๋ถ์ฉ ํฌ์คํธ ๊ธ ์ ๋๋ค.
Part1. ์ค๋น๋จ๊ณ
โ ์ฅ. ์ง๋ฌธ์ ๋ํ ์ง๋ฌธ
• ๊ด์ฌ์ ๋์์ด ๋๋ ๊ด๊ณ (relationship of interest) : ๊ณผ์ฐ ๋ฌด์์ด ๊ด์ฌ์ ๋์์ด ๋๋ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ์ธ๊ฐ
• ์ด์์ ์ธ ์คํ (ideal experiment) : ๊ด์ฌ์ ๋์์ด ๋๋ ์ธ๊ณผํจ๊ณผ๋ฅผ ๋์ถํ๊ธฐ ์ํด ๊ฐ์ฅ ์ด์์ ์ผ๋ก ์ฌ์ฉ๋ ์ ์๋ ์คํ
• ์๋ณ์ ๋ต (identification strategy) : ์ฐ๊ตฌ์๊ฐ ๊ด์ธก์๋ฃ (์ฆ, ๋ฌด์์ ์คํ์ ํตํ์ง ์๊ณ ๋ง๋ค์ด์ง ์๋ฃ) ๋ฅผ ์ฌ์ฉํด ์ง์ง ์คํ์ ๊ทผ์ฌํ๋ ๋ฐฉ๋ฒ์ ์ค๋ช ํ๊ธฐ ์ํด ์๋ณ ์ ๋ต์ด๋ผ๋ ์ฉ์ด๋ฅผ ์ฌ์ฉํ๋ค.
• ์ถ๋ก ๋ฐฉ๋ฒ (the mode of inference) : ์ด๋ค ํต๊ณ์ ์ถ๋ก ๋ฐฉ์์ธ๊ฐ
โก ์ฅ. ์ด์์ ์ธ ์คํ
• ๊ฐ์ฅ ์ ๋ขฐํ ๋งํ๊ณ ์ํฅ๋ ฅ ์๋ ์ฐ๊ตฌ ๋์์ธ์ ๋ฌด์์ ๋ฐฐ์ ์ ์ฌ์ฉํ๋ค.
a. ์ ํํธ์ ๋ฌธ์
• ํ๊ท ์ธ๊ณผํจ๊ณผ (average causal effect)
• ์ ํ ํธ์ selection bias : ๋๋ถ๋ถ์ ์ค์ฆ๊ฒฝ์ ํ์ ์ฐ๊ตฌ๋ชฉํ๋ ์ ํํธ์๋ฅผ ์ ๊ฑฐํด, ๋ณ์์ ์ธ๊ณผํจ๊ณผ์ ๋ํด ๋ฌด์์ธ๊ฐ ์๋ฏธ์๋ ๋ง์ ํ๋ ๊ฒ์ด๋ค.
b. ๋ฌด์์ ๋ฐฐ์ ์ ์ ํํธ์ ๋ฌธ์ ๋ฅผ ํด๊ฒฐํ๋ค.
• ๋ฌด์์ ๋ฐฐ์ ์ ํตํด ์ ํํธ์๋ฅผ ์ ๊ฑฐํ ์ ์๋ค.
• ์ฒซ๋ฒ์งธ ์ง๋ฌธ : ๋ฌด์์ ๋ฐฐ์ ์ ํตํด, ์คํ ์ฐธ๊ฐ์๋ค์ ์ฌ๋ฌ ํน์ฑ๋ค์ด ์์ดํ ์ฒ์น์ง๋จ๋ค ๊ฐ์ ์ ์ ํ ๊ท ํ์ ์ด๋ฃฐ ์ ์๋๊ฐ โจ ๋ณดํต pretreatment outcome (์ฒ์น ์ ์ฑ๊ณผ) ๋๋ ์ฌ๋ฌ ์ค๋ช ๋ณ์๋ค์ ์ฒ์น์ง๋จ๋ค ๊ฐ์ ๋น๊ตํ๋ค.
• ์ฒ์น์ง๋จ ๊ฐ์ ์ฐจ์ด๋ ํ๊ท ์ธ๊ณผํจ๊ณผ๋ฅผ ํฌ์ฐฉํด๋ธ๋ค.
• ์ฐ๋ฆฌ๋ ๋ค๋ฅธ ์์๋ค์ด ๊ท ํ์ ์ด๋ฃฌ ์ํ์์ ๊ด์ฌ๋ณ์๋ง์ด ๋ณ๋ํจ์ผ๋ก์จ ๋ฌด์์ ์คํ๊ณผ ์ ์ฌํ ์ํฉ์ ๋ง๋ค์ด๋ด๋ ์์ฐ์คํ (natural experiments) ๋๋ ์ค์คํ (quasi-experiments) ๋ฅผ ๋ฐ๊ฒฌํ๊ธธ ํฌ๋งํ๋ค.
c. ์คํ์๋ฃ์ ๋ํ ํ๊ท๋ถ์
• ํ๊ท๋ถ์์ ์ธ๊ณผ๊ด๊ณ์ ๋ํ ์๋ฌธ๋ค์ ์ฐ๊ตฌํ๋๋ฐ ์ฐ์ด๋ ์ ์ฉํ ๋๊ตฌ์ด๋ค.
• ์ ํํธ์๋ ํ๊ท์์ ์ค์ฐจํญ๊ณผ ์ค๋ช ๋ณ์๊ฐ์ ์๊ด๊ด๊ณ์ ํด๋นํ๋ค.
• ์ข ์๋ณ์๋ฅผ Yi, ์ค๋ช ๋ณ์๋ฅผ Di (์ฒ์น์ฌ๋ถ) ๋ก ์ค์ ํ ํ๊ท๋ถ์์ ์ฐ๋ฆฌ๊ฐ ๊ด์ฌ์ ๊ฐ๋ ์ธ๊ณผํจ๊ณผ(์ฒ์นํจ๊ณผ)์ธ ρ ๋ฅผ ์ถ์ ํด์ค๋ค.
D. ์์ ๋ฐ ์ค๋ช ์ ๋ฆฌ
โฏ ์ ์ฌ์ ๊ฒฐ๊ณผ
• Y1i : Di = 1 ๋ณ์์ ๊ฐ์ ๊ฒฝ์ฐ์ ๊ฑด๊ฐ์ํ
• Y0i : Di = 0 ๋ณ์์ ๊ฐ์ง ์์์ ๊ฒฝ์ฐ์ ๊ฑด๊ฐ์ํ
• Yi = Y0i + (Y1i - Y0i)Di
โฏ ์๊ณ ์ถ์ ๊ฒ : 'Yi1 - Yi0' = ๊ฐ์ธ i ๊ฐ ๋ณ์์ ๊ฐ๋ ์ ํ → ๋ณ์ ์ ์์ด ํ ๊ฐ์ธ์๊ฒ ๋ฏธ์น๋ ์ธ๊ณผํจ๊ณผ. ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก Y1i ์ Y0i ๊ฐ ๊ฐ๊ฐ์ ํ๋ฅ ๋ถํฌ๊ฐ ์กด์ฌํ ์ ์๊ณ ๊ทธ์ ๋ฐ๋ผ ์ฒ์นํจ๊ณผ๊ฐ ์ฌ๋๋ค๋ง๋ค ๋ค๋ฅผ ์ ์๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ํ ๊ฐ์ธ์ ๋ํด ์ ์ฌ์ ๊ฒฐ๊ณผ ๋ ๊ฐ์ง๋ฅผ ๋์์ ๊ด์ธกํ๊ธด ์ด๋ ต๊ธฐ์ ๋ณ์์ ์ ์ํ ์ฌ๋๋ค๊ณผ ์ ์ํ์ง ์์ ์ฌ๋๋ค์ ํ๊ท ๊ฑด๊ฐ์ํ๋ฅผ ๋น๊ตํจ์ผ๋ก์จ ์ ์์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ์ฐพ์์ผ๋ง ํ๋ค.
โฏ E[Yi | Di=1] - E[Yi | Di=0] = E[Y1i | Di=1] - E[Y0i | Di=1] + E[Y0i | Di=1] - E[Y0i | Di = 0]
• E[Yi | Di=1] - E[Yi | Di=0] : ํ๊ท ๊ฑด๊ฐ์ํ์ ๊ด์ธก๋ ์ฐจ์ด
• E[Y1i | Di=1] - E[Y0i | Di=1] : ์ฒ์น์์ ๋ํ ํ๊ท ์ฒ์นํจ๊ณผ = ๋ณ์ ์ ์์ด ์ค์ ๋ก ์ ์ํ๋ ์ฌ๋๋ค์๊ฒ ๋ฏธ์น๋ ํ๊ท ์ธ๊ณผํจ๊ณผ
• E[Y0i | Di=1] - E[Y0i | Di = 0] : ์ ํํธ์ = ์ค์ ์ ์ํ ์ฌ๋๋ค๊ณผ ์ค์ ์ ์ํ์ง ์์ ์ฌ๋๋ค ์ฌ์ด์ ์กด์ฌํ๋ Y0i ์ ํ๊ท ๊ฐ์ ์ฐจ์ด์ด๋ค. ์ํ์ฌ๋์ ๊ฑด๊ฐํ ์ฌ๋๋ณด๋ค ๋ณ์์น๋ฃ๋ฅผ ๋ฐ์ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๋์ผ๋ฏ๋ก ์ค์ ์ ์ํ ์ฌ๋๋ค์ ์ ์ํ์ง ์์ ์ฌ๋์ ๋นํด Y0i ๊ฐ์ด ๋ฎ๋ค. ์ฆ, ์์ ์ ํํธ์๊ฐ ๋ฐ์ํ๋ค.
• Di ๊ฐ ๋ฌด์์ ๋ฐฐ์ ๋จ์ผ๋ก์จ ์ ํํธ์๋ฅผ ์ ๊ฑฐํ ์ ์๋ค.
โฏ Yi = α +ρDi + Xi'γ + ηi
โจ Yi : ๊ด์ฌ๋ณ์ ex. ์ํ ์ฑ์
โจ ρ: ์ธ๊ณผํจ๊ณผ
โจ Di : ์ฒ์น๋ณ์
โจ Xi : ์ค๋ช ๋ณ์ (ํต์ ๋ณ์)
โจ ηi : Y0i ์ ํ๋ฅ ์ ์ธ ๋ถ๋ถ
• ๊ผญ ๊ทธ๋ดํ์๋ ์์ผ๋, Xi ๊ฐ ํต์ ๋๋ฉด ๊ด์ฌ๋์์ ์ธ๊ณผํจ๊ณผ์ ๋ํ ๋ณด๋ค ์ ํํ ์ถ์ ์น๋ฅผ ๊ตฌํ ์ ์๋ค.
• ํต์ ๋ณ์ Xi ๊ฐ Di ์๋ ์๊ด๊ด๊ณ๋ฅผ ๊ฐ์ง ์๋๋ค๊ณ ํ๋๋ผ๋, Xi ์ ํฌํจ๋ ๋ณ์๋ค์ Yi ์ ์๋นํ ์ค๋ช ๋ ฅ์ ๊ฐ๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด ํต์ ๋ณ์๋ค์ด ํ๊ท ๋ชจํ์ ํฌํจ๋๋ฉด ์์ฐจ์ ๋ถ์ฐ์ด ์ค์ด๋ค๊ณ ๊ทธ ๊ฒฐ๊ณผ๋ก ํ๊ท๋ชจํ์ ์ถ์ ์น๋ค์ ํ์ค์ค์ฐจ๊ฐ ๊ฐ์ํ๋ค. ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ρ ์ ๋ํ ์ถ์ ์น์ ํ์ค์ค์ฐจ๋ ์ค์ด๋ ๋ค.
๋๊ธ