์ฐธ๊ณ ์์ : Bootcamp 4-2. Local Average treatment effect (LATE)
1. IV from perspective of potential outcome
โฏ LATE
• IV ๊ฐ casual effect ์์ ์ด๋ค ๋ถ๋ถ์ ์ธก์ ํ๋ ๊ฒ์ธ์ง (์ธ๊ณผ๊ด๊ณ์์ ์ด๋ค ํด์์ ๊ฐ๋ ๊ฒ์ธ์ง) ์ง๊ด์ ์ธ ์ดํด๊ฐ ์กฐ๊ธ ์ด๋ ต๋ค.
• ๋๊ตฌ๋ณ์ ๋ถ์์ potential outcome framework ์ ํตํฉํ๋๋ก ํ๋ ๊ฒ์ด LATE
• LATE ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ , ๋๊ตฌ๋ณ์ ๋ถ์์ ํตํด์ ์ฐ๋ฆฌ๊ฐ ์ถ์ ํ๋ causal effect ๊ฐ ์ด๋ค ๊ฒ์ธ์ง ๋ถ๋ช ํ๊ฒ ํด์ํ ์ ์๊ฒ ๋์๋ค.
2. IV as a treatment assignment mechanism
• Research design : ์ด๋ป๊ฒ treatment ๋ฅผ ์ค์ง, ์ด๋ป๊ฒ treatment group ์ control group ์ ๋๋์ง
• ๋๊ตฌ๋ณ์๋ฅผ ํตํด ํ๋์ treatment ๋ฅผ ํ ๋นํ๋ ๋ฉ์ปค๋์ฆ์ผ๋ก ํด์ํ๋ค. ์ด๋ ์ฐ๊ตฌ๋์์ 4๊ฐ์ง ์ ํ์ผ๋ก ๋๋์ด ๋ณผ ์ ์๋ค.
โช treatment ๋ฅผ ๋ฐ๋์ง(1), ์๋ฐ๋์ง(0) ๋ก ๋๋๊ณ , ๋๊ตฌ๋ณ์๋ ํธ์์ 0๊ณผ 1์ ๊ฐ์ ๊ฐ๋๋ค๊ณ ํด๋ณด์
โช ๋๊ตฌ๋ณ์๋ก treatment ๋ฅผ ์ ๋ (induce) ํ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ๋น์ฐํ ๋ชจ๋๊ฐ ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํด์ treatment ๋ฅผ ๋ฐ์ง ์์ ์ ์๋ค.
โ Always takers : ๋๊ตฌ๋ณ์ ๊ฐ์ ์๊ด์์ด ํญ์ treatment ๋ฅผ ๋ฐ๋ ๊ฒฝ์ฐ
โก Never takers : ๋๊ตฌ๋ณ์ ๊ฐ์ ์๊ด์์ด ํญ์ treatment ๋ฅผ ๋ฐ์ง ์๋ ๊ฒฝ์ฐ
โข Compliers : ์ฐ๊ตฌ์์ ์๋๋๋ก, ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ 1์ด๋ฉด treatment ๋ฅผ ๋ฐ๊ณ , 0์ด๋ฉด ๋ฐ์ง ์์ control group ์ด ๋๋ ๊ฒฝ์ฐ
โฃ Defiers : compliers ์ ๋ฐ๋์ ๊ฒฝ์ฐ (์ฒญ๊ฐ๊ตฌ๋ฆฌ์ฒ๋ผ ํ๋)
• ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํด ์ ๋๋์ง ์๋ โ ,โก ๋ ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํ treatment ์ ํจ๊ณผ์ ํฌํจ๋์ง ์๋๋ค. ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํด treatment ๊ฐ ์์ง์ด๋ โข,โฃ ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํด ์๋๋๋ treatment ์ ์ธ๊ณผ์ ์ธ ํจ๊ณผ๋ผ ๋ณผ ์ ์๋ค.
• ๊ทธ๋ฌ๋ โฃ ์ ๊ฒฝ์ฐ์๋ ์ฐ๋ฆฌ๊ฐ ์ถ์ ํ๊ณ ์ ํ๋ ์ธ๊ณผ์ ์ธ ํจ๊ณผ๋ฅผ ์์ํ๊ฑฐ๋ ๋ฐฉํดํ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ Defiers ๋ ์๋ค๋ ๊ฐ์ ์ ๋์ ํ๋ค โจ Monotonicity assumption : ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํด์ ํ๋ฐฉํฅ์ผ๋ก treatment ๊ฐ assign ๋์ด์ผ ํ๋ค.
• ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํด์ treatment ๊ฐ ์ ๋๋ ์ ์๋ compliers ๋ผ๋ subpopulation ์์์ causal effect ๋ฅผ ์ถ์ ํ ์ ์๋ค โจ LATE , ์ ์ฒด ATE ๊ฐ ์๋๊ธฐ ๋๋ฌธ์ local ์ด๋ผ๋ ๊ฒ์ด ๋ถ๋ ๊ฒ์ด๋ค.
2. Example of LATE
• ์ฃผ์ : ๋ฏธ๊ตญ์์ ๋ฒ ํธ๋จ ์ ์ ๋น์์ ์ฐธ์ ํ๋ ๊ฒฝํ์ด ํ์ ์๋์ ์ด๋ค ์ธ๊ณผ์ ํจ๊ณผ๊ฐ ๋ฏธ์น๋์ง์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ
• (๋ฐฐ๊ฒฝ) ์ง๋ณ ๋น์ ์๋ ์์ผ์ ๊ธฐ์ค์ผ๋ก ์ฐ์ ์์๋ฅผ ์ ํ๋ค๊ณ ํ๋ค. ๋ฐ๋ผ์ Draft lottery ๋ฅผ ๋๊ตฌ๋ณ์๋ก ์ค์ ํ๋ค. ์ด ๋๊ตฌ๋ณ์๋ฅผ ํตํด ์ ๋๋๋ treatment ๋ก ์ค์ ์ ์์ ์ฐธ์ ํ๋์ง๋ฅผ ๋ณผ ์ ์๋ค.
• Zi = 1 : ์ง๋ณ ์ฐ์ ์์๊ฐ ๋์์ฌ๋, Zi = 0 : ์ง๋ณ ์ฐ์ ์์๊ฐ ๋์ง ์์ ์ฌ๋
• Wi = 1 : ์ค์ ๋ก ์ฐธ์ ํ ์ฌ๋, Wi = 0 : ์ฐธ์ ํ์ง ์์ ์ฌ๋
• ์๋์ ํ E(Y_hat) = ํ๊ท ์๊ธ ์์ค์ ๊ณ์ฐํ ๊ฐ (๋ฐ์ดํฐ๋ก ๊ณ์ฐ ๊ฐ๋ฅํ ๊ฐ)
• [์ฐธ๊ณ ] Draft lottery ์ ์๊ด์์ด ์ง๋ณ์ ์ฐธ์ฌํ๋ ๊ฒ์ ๊ฒฐ์ ํ ์ฌ๋๋ค๋ ์์ ๊ฒ (always takers), ํน์ ์ฐธ์ฌํ์ง ์๋ ๊ฒ์ ๊ฒฐ์ ํ ์ฌ๋๋ค๋ ์์ ๊ฒ (never takers). Defiers ๋ ์ผ๋ฐ์ ์ผ๋ก ๊ฑฐ์ ์์ ๊ฒ (์ง๋ณ ๊ฐ๋ฅ์ฑ์ด ๋ฎ์๋ฐ ์ฐธ์ฌํ๊ฒ ๋ค๋ ์ฌ๋์ ์์ ๊ฒ)
• ์ฐธ์ ๊ตฐ์ธ๊ณผ ๋น์ฐธ์ ๊ตฐ์ธ์ ์๊ธ์ ๋จ์ํ ๋น๊ตํ๊ฒ ๋๋ฉด, ์ ์์ฐธ์ ์ ์ธ๊ณผ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ธฐ ์ด๋ ต๋ค. ์๋ํ๋ฉด, ์ฐธ์ ๊ตฐ์ธ๊ณผ ๊ทธ๋ ์ง ์์ ์ฌ๋๋ค์ ์ฌ๋ฌ ์์ธ์์ ์ฐจ์ด๊ฐ ์กด์ฌํ์ฌ selection bias ๊ฐ ์กด์ฌํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
• OLS ๋ฅผ ๋จ์ํ ๋๋ฆฌ๋ฉด ์์ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๊ทธ๋๋ก ๋์จ๋ค. ์ ์ ์ฐธ์ ์ด 2% ์ํด๋ฅผ ๋ถ๋ฌ์จ๋ค๋ ๊ฒฐ๋ก ์ ์๋ชป๋ ํด์์ด ๋ ์ ์๋ค. ๋ฐ๋ผ์ Draft lottery ๋ผ๋ ๋๊ตฌ๋ณ์๋ฅผ ํ์ฉํด์ 2SLS ๋ถ์์ ์งํํด์ผ ํ๋ค.
• ๋๊ตฌ๋ณ์๋ฅผ ์ถ๊ฐํ์ฌ ๋ถ์ํ ๊ฒฐ๊ณผ๋ 23% ์ํด๋ณด๋ ๊ฒ์ผ๋ก ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋์จ๋ค. ๊ทธ๋ฌ๋ ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋ฌด์์ ์๋ฏธํ๋์ง๊ฐ ๋ชจํธํ๋ค. ์ ์ฒด ๋ฏธ๊ตญ ๊ตฐ์ธ๋ค์๊ฒ ๋ค ์ ์ฉ๋๋ ํจ๊ณผ์ธ์ง, ํน์ ํ ํน์ง์ ๊ฐ์ง ์ฌ๋๋ค์๊ฒ ์ ์ฉ๋๋ ํจ๊ณผ์ธ์ง ๋ฑ ๋์๋ ๋ชจํธํ๋ค.
• ๋ชจํธ์ฑ์ ํด์ํด๋ณด๊ธฐ ์ํด Draft lottery ๊ฐ ๋์์ ์ฐธ์ ํ ์ฌ๋๋ค๊ณผ lottery ๊ฐ ๋ฎ์์ ์ฐธ์ ํ์ง ์์ ์ฌ๋๋ค์ ๊ณ ๋ คํด E[W=1|Z=1] - E[W=0|Z=0] ์ ๊ตฌํด๋ณด๋ฉด -0.0183 ์ด ๋์จ๋ค. ๋๊ตฌ๋ณ์๋ก ์ถ์ ํ -0.2336 ๊ณผ ๋ค๋ฅด๋ค. ์ฆ, ์ด๋ ๊ฒ ํด์ํ๋ฉด ์๋๋ค! ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ๋์จ ์ด์ ๋ ์๋์ ๊ฐ์ด ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ 0์ผ๋ never takers ๊ฐ ์์ฌ์๊ณ 1์ผ๋ always takers ๋ ์์ฌ์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ด๋ค.
• defier ๋ ๊ณ ๋ คํ์ง ์๊ธฐ๋ก ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ never takers ์ ๋น์จ 1915 / (1915 + 865) ๋ฅผ ๊ตฌํ ์ ์๋ค. always takers ๋ ๋ง์ฐฌ๊ฐ์ง๋ก ๊ตฌํด๋ณผ ์ ์๋ค. ๋ํ compliers ๋ defiers ๋ฅผ ๊ณ ๋ คํ์ง ์๊ธฐ๋ก ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ 1 - (always ๋น์จ + never ๋น์จ) ๋ก ๊ตฌํ ์๊ฐ ์๊ฒ ๋๋ค. ์ด๋ ๊ฒ ๊ตฌํ ํ ์ด๋ธ์ ์๋์ ๊ฐ๋ค.
• compliers๋ ์ฝ 12% ์ ๋์๋ค. ์ด์๊ฐ์ ๋น์จ์ ๊ฐ์ง๊ณ ์๋์ ๊ฐ์ด E(Y_hat) ์ ๊ตฌํด๋ผ ์ ์๋ค.
• compliers ์์ ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ ์์ด์ (Z=1) ์ฐธ์ ํ ์ฌ๋์ ์๋๊ณผ ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ ์์ด์ (Z=0) ์ฐธ์ ํ์ง ์์ ์ฌ๋์ ์๋์ ๊ณ์ฐํด๋ณผ ์ ์๋ค.
• ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ 1์ด์ฌ์ ์ ๋๋ treatment ๊ฐ ์์๋ ํจ๊ณผ์, ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ 0์ด์ฌ์ treatment ๊ฐ ์์๋ ํจ๊ณผ์ ์ฐจ์ด๊ฐ 23% (= 5.6948 - 5.4612) ๊ฐ ๋๋ค.
โจ LATE ์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ์์๋ ์ถ์ ์น๊ฐ ๋ฌด์์ ์๋ฏธํ๋์ง๋ฅผ ์ ์ ์๋ ๊ฒ!
โจ ๋ชจ๋ ๋ฏธ๊ตญ ๊ตฐ์ธ์ ๋ํด ํด๋นํ๋ ํ์์ด ์๋๋ผ, Draft lottery ์ ์ํ ์ง๋ณ์ ์์ํ๋ ์ฌ๋๋ค (compliers) ์ ๋ํ ์ธ๊ณผ์ ์ธ ํจ๊ณผ๊ฐ 23% ์๋ค๊ณ ํด์ํด๋ณผ ์ ์๋ค. ์ ๋ถ๊ฐ ์ง๋ณ์ ์์ํ ์ฌ๋๋ค์ ๋ํด ๋ณด์์ ์ฑ ์ ํผ์น๊ฒ ๋ค๊ณ ํ๋ฉด ์ด๋ฌํ ๊ฒฐ๊ณผ๊ฐ ์ ์๋ฏธํ ๊ฒ์ด๋ค.
[์ ๋ฆฌ]
• ์ฐ๋ฆฌ๊ฐ ๋๊ตฌ๋ณ์๋ฅผ ํตํด ๊ตฌํ ์ ์๋ LATE ๋ ๋ชจ๋ ์ง๋จ์ ๋ํ ATE ๊ฐ ์๋๊ณ , ๋๊ตฌ๋ณ์์ ์ํด treatment ๊ฐ ์ ๋๋ ์ ์๋ ์ฌ๋๋ค์ธ compliers ์์์ ํจ๊ณผ์ธ LATE ์ด๋ค.
• ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ treatment ๋ฅผ ์ ๋ํ๋ Treatment assignment mechanism ์ผ๋ก ์ค๋ช ์ด ๊ฐ๋ฅํด์ง๋ฏ๋ก ๋น๋ก์ compliers ์ ๋ํ subpopulation ์ ์ค์คํ์ด๋ผ๊ณ ๋ณผ ์ ์๋ค.
• [ํ๊ณ์ ] ๊ทธ๋ฌ๋ compliers ๋ ํน์ ๋๊ตฌ๋ณ์์ ๋ํด ์์ ํ๋์ง ๋ง๋์ง์ ์ฌ๋ถ์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์, ๋๊ตฌ๋ณ์๊ฐ ๋ฌ๋ผ์ง๋ฉด compliers ๋ ๋ฌ๋ผ์ง๋ค. LATE ์ ๊ฐ์ฅ ํฐ ๋ฌธ์ ์ ์ subpopulation ์ ๊ตญํ๋๊ณ , ๋๊ตฌ๋ณ์์ specific ํ๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ๋ค๋ฅธ ์ํฉ์ผ๋ก ์ผ๋ฐํ ํ๊ธฐ ์ฝ์ง ์๊ฒ๋๋ค.
• ๋๊ตฌ๋ณ์ ๋ถ์์ ํน์ ๊ฐ์ ์ด ์๋ ์ด์์, ํด๋น ๊ฐ์ ์ ํน์ context ์ ๊ตญํํด์ ํด์ํด์ผ ํ๋ค. ์ผ๋ฐํํ๊ธฐ ์ฝ์ง ์๋ค.
Appendix. LATE
3. When LATE becomes ATET and ATE
โฏ ATET ๊ฐ ๋ ๋
• LATE ๋ treatment group ์์์ ํจ๊ณผ์ธ ATET ํน์ ์ ์ฒด์ง๋จ์์์ ATE ๊ฐ ๋ ์ ์๋ค.
• W=1 : treatment group → compliers ์ always-takers ๊ฐ ์กด์ฌ ๐ always takers ๊ฐ ์๋ค๋ฉด treatment group ์ ํจ๊ณผ๋ compliers ์ ํจ๊ณผ์ ๋์ผํ๋ค : ATET = LATE
• W=0 : control group → compliers ์ never-takers ๊ฐ ์กด์ฌ ๐ never takers ๊ฐ ์๋ค๋ฉด control group ์ ํจ๊ณผ๋ compliers ์ ํจ๊ณผ์ ๋์ผํ๋ค : ATEU = LATE
• always-takers ๋ ์๊ณ , never-takers ๋ ์๋ค๋ฉด LATE ๋ ATE์๋ ๊ฐ๋ค. (ATET, ATEU ์๋ ๊ฐ๋ค)
4. Application of LATE
โฏ Policy relevant effect
• ๊ด์ฌ์๋ ์ ์ฑ ์ ๋๊ตฌ๋ณ์๋ก ํ์ฉํ๋ค๊ณ ํ๋ค๋ฉด, ํด๋น ์ ์ฑ ์ ์ํด ์ํฅ์ ๋ฐ์ ์ฌ๋๋ค์ด compliers ์ด๋ค. ๋ง์ฝ์ ์ ์ฑ ์ ์ํฅ์ ๋ฐ๋ ์ฌ๋๋ค์ ๋ํด ํจ๊ณผ๋ฅผ ๋ถ์ํ๊ณ ์ถ๋ค๋ฉด LATE ๋ถ์์ด ์ถฉ๋ถํ๋ค.
• ์๊ตญ์์ ์๋ฌด๊ต์ก ๋์ด๋ฅผ 14์ธ์์ 15์ธ๋ก ์ฌ๋ฆฐ ์ ์ฑ ์ ํจ๊ณผ๋ฅผ ์ดํด๋ณด๊ธฐ
• ์ถ๊ฐ์ ์ผ๋ก ํ๊ต๋ฅผ ๋ ๋ค๋๋๋ก ํ๋ ์ ์ฑ ์ ์คํํ์ ๋, ์ํด๋น์จ์ ์ค์ผ ์ ์์๊น
โช ๋๊ตฌ๋ณ์ : ์๋ฌด๊ต์ก ๋์ด๋ฅผ ์ฆ๊ฐ์ํจ ๊ฒ
โช ์๋ฌด๊ต์ก ๋์ด ์ํฅ ์ ์ฑ ์ด ์์๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ํ๊ต๋ฅผ ๋ ๋ค๋๊ณ , ์์๋ค๋ฉด ๋ ๋ค๋์ง ์์ ํ์๋ค โจ compliers : ์ ์ฑ ์ด ์์๋ค๋ฉด 14์ด์ ์ํดํ์์ ์ฌ๋๋ค
โช ์ด๋ฐ ์ ์ฑ ์ด ์๋ ์๋ ์ํดํ์ง ์๊ณ ๋๊น์ง ํ๊ต๋ฅผ ๋ค๋๋ ์ฌ๋๋ค : always-takers (๋ชจ๋ฒ์๋ค) โจ ์ ์ฑ ์ด ์ด๋ฅผ ๋ชฉํ๋ก ํ๋ ๊ฒ์ด ์๋!
โช LATE ์์ฒด๊ฐ ์ ์ฑ ์ ์คํํ ๋ชฉ์ ์ ์ถ์ ํ๊ณ ์๋ค.
โช ์๋ฌด๊ต์ก์ด๊ธฐ ๋๋ฌธ์ ์ ๊ตญ๋ฏผ์๊ฒ ํด๋น๋๋ ๊ฐ์ ์ฑ ์๋ ๋ฒ์ด๋ผ never takers (์ ๋๊ฐ ์์ด๋/์์ด๋ ํ๊ต๋ฅผ ์๋ค๋๋ ํ์์ด ์๋ค) ๊ฐ ์๋ค โจ LATE = ATEU : control group ์์์ ํจ๊ณผ = ํ๊ต๋ฅผ ์ผ์ฐ ๊ทธ๋ง๋๋ ํ์๋ค์ ๋ํ ํจ๊ณผ
โช ํ์ง๋ง ํ๊ต๋ฅผ ์ด์ฌํ ๋ค๋๋ always takers ์ ์ํด์, ์ ์ฒด ํ์๋ค์ด 1๋ ๋ ๋ค๋๋ฉด ์ด๋ ์๊น๋ฅผ ๋ํ๋ด๋ ATE๋ฅผ ๋ํ๋ด์ง๋ ์๋๋ค. ๋ฐ๋ผ์ ์ด ํจ๊ณผ๋ฅผ ๊ฐ์ง๊ณ ์ผ๋ฐ ๋ชจ๋ฒ์๋ค๋ 1๋ ๋๋ค๋๋ฉด ์ด๋งํผ ํจ๊ณผ๊ฐ ์์๊ฑฐ๋ค๋ผ๊ณ ํ์ฅํ ์ ์๋ค.
โฏ Imperfect compliance in RCTs
• ์ฌํ๊ทผ๋ฌด๊ฐ ์์ฐ์ฑ์ ๋ฏธ์น๋ ํจ๊ณผ์ ๋ํ ์ฐ๊ตฌ
• 10%~20% ์ฌ๋๋ค์ treatment ์ ํ ๋น์ด ๋์ด๋ ์ค์ ์ฌํ๊ทผ๋ฌด๋ฅผ ํ์ง ์์ ์ ์๋ค.
• treatment assignment ์ ์์ํ๋ compliers ์ ๋ํ ํจ๊ณผ๋ฅผ LATE ๋ก ๋ถ์ํ ์ ์๋ค.
'1๏ธโฃ AIโขDS > ๐ฅ Casual inference' ์นดํ ๊ณ ๋ฆฌ์ ๋ค๋ฅธ ๊ธ
์ธ๊ณผ์ถ๋ก ์ ๋ฐ์ดํฐ ๊ณผํ - ํต์ ํจ์์ ์ ํ๋ชจํ (0) | 2023.04.26 |
---|---|
์ธ๊ณผ์ถ๋ก ์ ๋ฐ์ดํฐ ๊ณผํ - ํ๊ท๋ถ์ฐ์ (0) | 2023.04.26 |
์ธ๊ณผ์ถ๋ก ์ ๋ฐ์ดํฐ ๊ณผํ - ๋๊ตฌ๋ณ์ (0) | 2023.04.25 |
์ธ๊ณผ์ถ๋ก ์ ๋ฐ์ดํฐ ๊ณผํ - ๊ฐ์์ ํต์ ์ง๋จ (0) | 2023.04.25 |
์ธ๊ณผ์ถ๋ก ์ ๋ฐ์ดํฐ ๊ณผํ - ์ด์ค์ฐจ๋ถ๋ฒ (0) | 2023.04.24 |
๋๊ธ